Evde sağlık hizmeti, Tüm ihtiyacı olan bireylere evinde veya ailesi yanında, sosyal ve psikolojik danışmanlık da dahil olmak üzere, Aldıkları tüm sağlık hizmetidir. Yaşlı nüfusun artması farklı sağlık hizmeti modellerini gündeme getirmiştir. Tüm dünyada “klinik merkezli” yerine “hasta merkezli” Evde sağlık hizmeti ne doğru geçiş söz konusudur.
Evde Sağlık Hizmeti
Evde Sağlık Hizmetleri ne demektir?
Çeşitli hastalıklar nedeniyle evde sağlık hizmeti almaya ihtiyacı olan bireylere evinde ve aile ortamında sosyal ve psikolojik danışmanlık hizmetlerini de kapsayacak şekilde verilen muayene, tetkik, tahlil, tedavi, tıbbi bakım, takip ve rehabilitasyon hizmetleri bütünüdür.
Evde sağlık hizmetleri, yatağa bağımlı hastalar, çeşitli kronik malign hastalıklar ya da ameliyat sonrası ihtiyaçları nedeniyle sağlık kuruluşuna ulaşımda güçlükler yaşayan hastalara ev ortamında muayene, tetkik, tedavi ve rehabilitasyon hizmetlerinin profesyonel bir sağlık ekibi tarafından verilmesidir.
Evde bakım hizmetleri ise, kendi ev ortamında bakım almayı isteyen ya da almak zorunda olan, fakat yakınları tarafından verilemeyen, tıbbi bakım ya da sağlık hizmeti özelliği sergilemeyen, kişisel bakım, beslenme, egzersiz ve ev temizliği de dahil olmak üzere çeşitli ekonomik ve sosyal hizmetler alanlarını içeren ve bu alanlarda çalışan meslek grupları tarafından sunulan hizmetlerdir. Evde sağlık hizmetlerinin düzenlenmesi, mevzuatının oluşturulması ve denetiminin yapılması Sağlık Bakanlığının görevidir.
Evde Sağlık Hizmetinin Kapsamı (Mevzuat)
- Hastanın ve ailesinin, evde bakım sürecinde üstlenebilecekleri görevler ile hastalık ve bakım süreçleri hakkında bilgilendirilmesini,
- Hastaya, evde kullanması gereken tıbbi cihaz ve ekipmanlar konusunda, eğitim ve danışmanlık gibi hizmetlerin verilmesini,
- Gerekli görülen hallerde hastanın ilgili sağlık kuruluşuna ve/veya sağlık kuruluşundan evine naklini kapsar.
Evde Sağlık Hizmetlerinin Sağladığı Yararlar
- Sağlık maliyetlerini düşürür.
- Hastanın hastanede yatış süresini kısaltarak yatak işgalini azaltır.
- Evde sağlık hizmetinde enfeksiyon riski hastaneye göre daha azdır.
- Kişiye özel bir bakım sağlayarak iyileşmeyi hızlandırır.
- Teşhisten iyileşmeye kadar geçen süreçte kesintisiz kaliteli ve standart hizmet sağlar.
- Zamandan tasarruf sağlar.
- Ev ortamında hastanın aile içi yaşama katılması, daha etkili psikolojik destek sağlar.
- Yaşam kalitesini yükseltir.
Dünyada Evde Sağlık Hizmeti
- Evde yardım (home help),
- Evde takip hizmetleri (home attendant care),
- Ev sağlık hizmetleri (home health services),
- Süreli bakım (respite care),
- Evlere yemek servisi (meals-on wheels),
- Telefonla yardım servisi (tele care service),
- Evlere bakım-onarım hizmeti (handyman service) gibi hizmetler yer almaktadır.
Evde Sağlık Hizmetini Kimler verir?
Evde sağlık hizmetleri pek çok ülkede birinci basamak tarafından verilmektedir. Ancak ülkemizde sağlık politika belirleyicileri tarafından bu görev ikinci basamağa verilmiştir. Bu nedenle bu konu burada tartışılmayacaktır. Evde sağlık hizmetleri bir ekip işidir. Ekipte en az bir hekim ve bir yardımcı sağlık personeli (ebe, hemşire veya sağlık memuru) olmalıdır.
Bunların dışında verilecek hizmetin ve hastanın özelliğine göre diyetisyen, psikolog, sosyal çalışmacı veya fizyoterapist ekibe eklenebilir. İlk ziyarette verilecek kararla hastanın durumuna göre herhangi bir uzman hekim de bir sonraki ziyarette ekibe katılabilir.
Uzman hekimlerin genel olarak devlet hastanelerinde iş yükleri oldukça fazladır. Bu nedenle uzman hekimlerin evde sağlık hastası ziyaretlerinin mevzuatta düzenlenmesi üzerinde ciddiyetle durulması gereken bir konudur.
Özellikle ağır poliklinik yükü ve MHRS ile uzman hekimin polikliniğe bağlanmış olması ev ziyaretlerindeki engellerdir. Bir dalda birden çok hekimin çalıştığı büyük hastanelerde bu konu biraz daha kolay çözülebilecek bir konudur. Ancak tek uzman hekimin olduğu dallarda çözüm daha zordur.
Bu konu ile ilgili bir başka engel ise bazı tetkik ya da muayene cihazlarının eve taşınmasındaki güçlüktür. Mesela ortopedi uzmanları tanı için ağırlıklı olarak radyolojik tetkikleri kullanmak zorundadır. Ya da göz uzmanları bazı tıbbi cihazları kullanmadan muayenelerini tamamlamış olmazlar.
Bu nedenlerle bu ve benzeri konuların tartışılarak hangi hekimlerin evde sağlık hastalarına gitmeyeceği, gidebilecek olanların da hangi şartlarda gideceği mevzuatta ayrıntılı olarak belirtilmelidir
Evde Sağlık Hizmeti Sertifikasyon
Evde sağlık hizmetlerinde çalışan ya da çalışacak hekimlere sertifika verilmesi uygulaması başlatılmalıdır. Belli süre (örn. bir yıl) evde sağlık hizmetleri biriminde aktif olarak çalışmış hekimlere veya belli süre eğitim alan hekimlere sertifika verilebilir.
Sertifikalı hekimlere de bazı raporların çıkarılması yetkisi (örn. Bez raporu, mama raporu ve tüm uzman hekimlerin çıkarabildiği ilaç raporları gibi) verilebilir.
Evde Sağlık Hizmeti Kimlere Verilmelidir?
Evde sağlık hizmetleri alanların büyük çoğunluğunu;
- Ameliyat sonrası sağlık ihtiyacı olanlar,
- Ortopedi ve travmatoloji hastaları,
- Kalp, damar ve hipertansiyon hastaları,
- Hemipleji (felç) hastaları,
- Onkoloji (kanser) hastaları,
- Akciğer ve solunum hastaları,
- Diyabet hastaları,
- Nöroloji hastaları,
Bu konuya mevzuatta mutlaka ayrıntılı olarak yer verilmelidir. Hangi hastalara hizmet verileceği konusu sahada en çok tartışma sebeplerinden biridir. Yatalak hastalar ve çeşitli tıbbi cihazlara bağlı hastalar hizmet verilmesinde şüphe olmayan gruptur. Bunun dışındaki gruplar ilgililer tarafından tartışılarak karar verilip mevzuata eklenmelidir.
Zor yürüyenler, yürümek için cihaz kullananlar, KOAH hastaları, alzheimer hastaları, hemiparezik hastalar, çok yaşlı olup da herhangi bir ciddi hastalığı olmayan fakat zor yürüyen hastalar vb tek tek mevzuatta belirtilmelidir.
Evde sağlık hizmetleri için bir yaş sınırı, yani belli bir yaşın üzerindeki hastaların, hastalığının ne olduğuna bakılmaksızın evde sağlık hizmetlerine dahil edilmesi tartışılmalıdır. Hizmete dahil edilmeyen hastaların veya yakınlarının itiraz edecekleri adres ve bu adresin çalışma usûl ve esasları tespit edilmelidir.
Evde Sağlık Hizmeti İle Hangi hizmetler verilir?
Evde sağlık hizmetlerinde verilecek hizmetler, bütçe imkanlarıyla ve çalışan sayısıyla sınırlıdır. Personel sayısı ve bütçe rakamları izin verdikçe hizmet çeşitliliği artırılabilir.
Evde sağlık hastalarına verilmesi gereken temel hizmetler arasında genel muayene, kan ve idrar tetkikleri, muayene sonucuna göre ilaç reçete edilmesi, hastanın sürekli kullandığı ilaçların reçete edilmesi, raporlanabilecek ilaçların gerekiyorsa raporunun çıkarılması veya raporun yenilenmesi, çeşitli tıbbi cihazların reçete edilmesi ya da rapor çıkarılması, pansuman gereken hastalara (ameliyat sonrası, yatak yarası vb nedeniyle) pansuman yapılması,
idrar sondası kullanan hastaların değerlendirilmesi ve sonda değişimi gerektiğinde değişimin yapılması veya sonda çıkarılması, hastaların im veya iv enjeksiyonlarının yapılması, serum takılması, trakeostomi kanülünün değiştirilmesi, sütür alınması ve hastanın diyetinin düzenlenmesi sayılabilir.
Tabii ki eğitimi ilk sırada saymak gerekir. Genel olarak sağlıkla ilgili, evde sağlıkla ilgili, hastanın hastalığı ve kullandığı ilaçlarla ilgili hasta ve yakınlarına eğitim verilmesi evde sağlık birimlerinin asıl görevlerindendir.
Yukarıda sayılan hizmetlerin ayrı ayrı değerlendirilmesi gerekir. Mesela, evde serum takılması ve takibi personel sayısıyla yakından ilgilidir. Serum takılan bir hastanın işlem boyunca takibi gerekir. Mevcut personel sayılarıyla evde sağlık birimlerinin büyük çoğunluğu bu hizmeti verebilecek durumda değildir. Evde im ya da iv enjeksiyon yapılması da alerji gibi enjeksiyonun yan etkileri nedeniyle tartışılması gereken bir konudur.
Uygulamayı yapan sağlık ekibinin (tabii ki acil müdahaleyi yapmak kaydıyla) mevzuat temelinde korunması gerekir. Evde serum ve enjeksiyon uygulamaları sahada en çok tartışma nedenlerindendir. Evde sağlık personeli hem adli sebeplerle hem de iş yükü fazlalığı nedeniyle serum takma ve enjeksiyon hizmetlerinden kaçınmaktadır.
Hizmet çeşitliliğini etkileyen başka faktörler de vardır. Bunlardan biri de hastaların yaşadığı binaların yapısı ve özelliğidir. 4-5 katlı olup asansörü olmayan bir binaya büyük cihazların çıkarılması mümkün değildir.
Evde Sağlık Hizmeti Kapsamında Hastanın taşınması
Evde sağlık hastaları için planlanan bazı müdahaleler ya da tetkiklerin evde yapılması mümkün değildir. Bu hastaların hastaneye taşınıp işlemlerinin burada yapılması, işlem sonrasında da hastanın evine geri götürülmesi gerekir. Bu taşıma işleminin de ayrıntılı olarak yönetmelikte açıklanması gereklidir.
Ülkemiz genelinde asansörsüz bina oranı oldukça yüksektir. Ayrıca asansörlü binaların da büyük çoğunluğunda asansörler bir sedyenin sığmayacağı büyüklüktedir.
Bu nedenle herhangi bir nedenle hastanın evden hastaneye ya da hastaneden eve hasta taşınması işinin profesyonel ekiplerce yapılması gereklidir. Bu ise hastanelerimizin hemen hiçbirinde olmayan bir durumdur.
Bu nedenle bize göre hasta taşıma konusunda tecrübeli olan 112 ekiplerinin bu işi üstlenmesi gerekir. Böylece taşıma işlemi esnasındaki muhtemel gecikmelerin ve kazaların büyük oranda önüne geçilebilir.
Evde Sağlık Hizmeti Ne Zaman Verilmelidir?
Evde sağlık hizmetlerinde genel yaklaşım hastalara mesai saatlerinde hizmet vermek şeklindedir. Ancak ülkemizde yakın zamanda hizmet, nöbet usulüyle 7 gün 24 saate yayılmıştır. Evde sağlık hizmetleri acil hizmet değildir, randevu usulü çalışma esastır.
Bu nedenle nöbet hizmetinin gerekliliği tartışmalıdır. Nöbetlerdeki vakaların büyük çoğunluğunu enjeksiyon ve pansuman oluşturmaktadır.
Günde iki kez yapılan enjeksiyonların akşam dozları ve hafta sonu yapılması gereken pansumanların ve bunların haricindeki mesai dışında yapılması gereken işlemlerin tartışılarak mevzuatta bahsedilmesi gerekir. İller başta nüfus olmak üzere çok farklı özelliklere sahiptir.
Bu nedenle mevzuatta temel prensiplerden bahsedip konuyu il sağlık müdürlüklerine bırakmak gerekir diye düşünüyoruz.
Bunların dışında çıkabilecek sonda tıkanması gibi acil olaylar ise 112 acil sağlık hizmetlerinin kapsamında değerlendirilebilir. Evde sağlık hizmetleri sağlık hizmetlerine ulaşmada zorluk çeken hastalar ve aileleri için hayatı kolaylaştırıcı çok önemli bir hizmettir.
Yaşlı nüfus arttıkça kronik hastalıklar da artmaktadır. Bu nedenle evde sağlık hizmetinin önemi her geçen gün daha bir önem kazanmaktadır. İyi düzenlendiğinde devlete de ekonomik anlamda fayda sağlayacağı kesindir.
Mevzuat tabanlı evde sağlık hizmetleri konusunda ülkemiz 2005’ten bu yana oldukça fazla yol almıştır diyebiliriz. Ancak daha alınacak çok yol vardır. Sistem ve mevzuat düzenlemesinin dinamik bir şekilde sürdürülmesi şarttır.
Bu süreç esnasında Bakanlık ile sahanın iletişiminin güçlü ve sürekli olması, sürecin sağlığı açısından çok önemlidir.
Evde Sağlık Hizmetine Başvuru
Evde sağlık hizmeti ni aile hekimleri, hastanelerde oluşturulan evde sağlık birimleri ve Sağlık Müdürlükleri bünyesindeki mobil ekipler veriyor. Evde sağlık hizmeti birimlerinden Sağlık Bakanlığı’ nın 444 38 33 numaralı hattı aranarak ücretsiz hizmet alına biliniyor.
Ayrıca Başvurular Ek-3’te yer alan “Evde Sağlık Hizmeti Başvuru Formu” doldurularak veya TSM/Aile Hekimliği Birimleri (AHB) aracılığıyla il koordinasyon merkezine yapılır.
Koordinasyon merkezi bu yönetmelikle beraber yeni tarif edilmiş olduğu için, başvuruların koordinasyon merkezinde toplanması ve buradan dağıtılması da yeni bir uygulama olacaktır.
Koordinasyon merkezi, yapacağı ön değerlendirme neticesinde taleplerini uygun görülen hasta için, ikamet ettiği yerin yakınlığını, sağlık hizmeti ihtiyacının düzeyini ve hasta yoğunluğunu dikkate alarak, uygun gördüğü birimi ya da hastanın kayıtlı olduğu AHB’yi görevlendirir.
Hizmetin seviyesi, kapsamı, süresi ve benzeri hususlarda birimler arasında ihtilafa düşülmesi halinde konu, evde sağlık hizmetleri komisyonu marifetiyle karara bağlanır.
Evde Sağlık Hizmetleri Komisyonu’nun gerekçeli kararı hizmeti sunacak birime tebliğ edilir. Evde Sağlık Hizmetleri Komisyonu’nun kararı kesindir. Konsültasyon ile ilgili yönergede belirtilen hususlar dışında açıklayıcı bir değişiklik getirilmemiştir.
“Konsültasyon hizmeti, koordinasyon merkezi ve ilgili uzman hekimin bulunduğu hastanenin hizmetten sorumlu idarecisi ile birlikte planlanır” denilmekte, bunun yöntemi ve esasları ile ilgili açıklama bulunmamaktadır.
Personel görevlendirilmesi
Birim tipine göre sorumlu tabip, diş tabibi ve diğer personel, müdür/genel sekreter tarafından yapılır. Yine yönetmelikte ekipte görevlendirilen personele, zorunlu haller dışında başka görev verilmez denilmektedir.
Fakat zorunlu haller tanımlanmamıştır. Ekipte yer alan sağlık personeli, personel tasarrufu sağlamak adına sürücü olarak da yetkilendirilebilir ibaresi yer almaktadır.
Sağlık kuruluşuna sevk
Yönetmelikte “sevk işlemi, evde sağlık hizmetleri için tahsis edilen hasta nakil ambulansı ile sevke karar veren birim tarafından gerçekleştirilir ve hasta nakil ambulanslarının yeterli veya uygun olmaması halinde koordinasyon merkezi, 112 acil komuta kontrol merkezi ile görüşerek destek talebinde bulunabilir” denilmektedir.
Evde bakım hizmeti almakta olan hastaların nakli ile ilgili getirilen bu açıklamalar da yönetmeliğin yeni taraflarından biridir. Ancak uygulamada birimlerin büyük çoğunluğunun nakil aracı olmaması ve 112 komuta merkezinin evde sağlık hastalarına yetişemediği gerçeği bu konuda sorunların halen devam edebileceğini göstermektedir.
Bununla birlikte bu yönetmelik sağlık kuruluşuna sevki yapılan evde sağlık hizmeti hastalarının hastanedeki süreçte mağduriyetini önlemek adına ilgili hastaneler bünyesinde kısa süreli tedavilerin yapılabileceği veya uygun bir kliniğe geçiş öncesinde hastanın yatırılabileceği, en az beş yatak kapasiteli, amaca uygun olarak donatılmış “Evde Sağlık Hizmet Ünitesi” oluşturulması gerekliliğini koymuştur.
Bu ünitelerin fiziki yetersizlik gibi makul gerekçelerle oluşturulamaması durumunda hazırlanan rapor, evde sağlık hizmetleri komisyonuna gönderilir ve komisyonun kararı doğrultusunda hareket edilir.
Kayıtların tutulması
Ortak veri tabanı için hastalara ait veriler Halk Sağlığı Bilgi Sistemi çalışmaları kapsamında oluşturulan Evde Sağlık Hizmetleri Modülü kullanılarak kayıt altına alınacaktır. Evde sağlık hizmetinin sonlandırılması,
Bu konuda yönergede belirtilen kriterler aynen korunmuş olup aşağıda belirtilen hususlarla ilgili nedenlerle hizmetin sonlandırılması kanaatinde olan birimin izleyeceği yöntem belirlenmiştir.
Hazırlanan tutanak ile durumu, Koordinasyon Merkezi aracılığı ile Evde Sağlık Hizmetleri Komisyonu’na iletmesi ile oluşacak komisyon kararına bağlanmıştır.
- Hasta veya yakınlarının tedaviye uyumsuz davranışları, direnç göstermeleri, önerilere uymamaları halinde sorumlu tabip, diş tabibi ya da aile hekimi tarafından verilen hizmetin faydası olmayacağına kanaat getirilmesi,
- Hasta veya küçük ya da ayırt etme gücüne sahip olmayan hastanın veli/vasisinin personelin güvenliğine yönelik uygun olmayan davranışlarda bulunmaları,
- Hastanın ikamet yerinin değişmesi. Koordinasyon merkezi aracılığı ile ikamet yeri değişen hastanın devri gerçekleştirilerek sunulan hizmetin devamlılığı sağlanır.
Denetim ve Sorumluluk
Evde sağlık hizmeti koordinasyonu Türkiye Halk Sağlığı Kurumu tarafından yerine getirilir. Ayrıca evde sağlık hizmetlerinin bu yönetmelik hükümlerine uygun olarak etkin bir şekilde ve eksiksiz olarak yürütülmesinden,
Türkiye Halk Sağlığı Kurumu ve Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu’nun müştereken sorumlu tutulması da yönetmelikte belirtilen yeni bir ifadedir. Birimlerin alt yapı ve personel özellikleri ve faaliyetlerinin bu yönetmeliğe uygunluğu yine Halk Sağlığı Müdürlüğü tarafından denetlenir.
Evde Sağlık Hizmeti Ücretlimi?
Sağlık Müdürlükleri bünyesindeki mobil ekipler ücretsiz veriyorlar, Fakat Sağlık Bakanlığı tarafından ruhsatlı çalışan, özel Evde bakım hemşiresi ve sağlık hizmetlerinden alınan evde bakım hemşiresi hizmeti Ücretli olup, ücretleri tüm iş ve kriterlere göre değişiklik göstermekte olup, yıllara göre farklılık gösterecektir.
İlgili Sağlık Makaleleri
HASTA VE HASTA YAKINLARININ HAKLARI
HASTA VE YAKINLARININ SORUMLULUKLARI
İşe Yarayacak 7 evde saç maskesi Tarifi
Çocuklarda Antinükleer Antikor Testi
Trombolitik Tedavi Nedir ?
İlginizi Çekecek Makaleler
- Safra kesesi Bitkisel Tedavi
- Kilo Vermede Devrim: Egzersiz Yapmadan Yağ Yakmanın Yolu
- İğneli Epilasyon Nedir?
- Sağlıklı Yaşamda Kuruyemişin Önemi
- Soğuk Lipoliz Nedir
- Kıvırcık Saç Bakımı İçin 11 İpucu